از زمانی که نخستین منطقه آزاد تجاری در سال1888 میلادی در بندر هامبورگ ایجاد شد تاکنون، مفاهیمی که در طول زمان و به وسیله کشورهای مختلف برای مناطق آزاد به کار گرفته شده، لزوماً یکسان نبوده اما وجه اشتراک این تعاریف تاکید بر زمینه‌سازی برای فراهم ساختن شرایط مناسب برای افزایش تولید و صدور کالاهای صنعتی از طریق راهیابی به بازارهای جهانی براساس اصول رقابت آزاد بوده است.
در حال حاضر در دنیا بیش از850 مورد منطقه آزاد تشکیل شده است و بعضی از کشورهای دنیا به وسیله این مناطق توانسته‌اند اقتصاد خود را متحول کرده و درآمد سرشاری را نصیب خود کنند. به‌عنوان مثال کشورهایی مثل چین، سنگاپور و امارات از طریق مناطق آزاد توانسته‌اند تحول چشمگیری در کشور خود به لحاظ اقتصادی به‌وجود آورند. در ایران نیز 6 منطقه آزاد وجود دارد. از تشکیل مناطقی مثل کیش، قشم و چابهار حدود 17سال می‌گذرد و 3منطقه آزاد ارس، اروند و انزلی اواخر دولت هشتم پایه‌گذاری شدند. صلاحی معتقد است: جایگاه کشور ما از این حیث تقریباً میانه است زیرا کشورهایی مثل امارات در این زمینه خیلی موفق بوده‌اند. برخی از مناطق آزاد کشور که به آن اشاره شد در سنوات گذشته زیر‌ساخت‌هایشان تکمیل نبوده و همین امر باعث شده توفیق کمتری در این عرصه داشته باشیم.
- شماری از دست اندرکاران دولت نهم قبل از آنکه مسئولیت‌های کنونی را به‌عهده بگیرند از منتقدان جدی گسترش مناطق آزاد بودند، آیا آنها همچنان نگاه سابق را در سطح کلان مدیریت اجرایی کشور پیگیری می‌کنند؟
بگذارید خبری به شما بدهم تا ثابت شود سیاست‌های دولت نهم دقیقاً عکس این تصور شماست. معافیت مالیاتی مناطق آزاد مهرماه88 به پایان می‌رسد. ما سال گذشته تمدید طرح معافیت مالیاتی مناطق را در قالب یک لایحه به مجلس تقدیم کردیم اما عمر مجلس هفتم کفاف تصویب این لایحه را نداد و بلافاصله در مجلس هشتم با بیش از 173 رای موافق مورد تصویب نمایندگان قرار گرفت و به این ترتیب معافیت مالیاتی فعالان اقتصادی از 15سال به 30سال افزایش یافت. همین امر موید توجه دولت به توسعه مناطق آزاد است. ضمناً اعتبار مناطق آزاد در سال86 نسبت به سال‌گذشته، 30درصد افزایش داشته است. در سال گذشته دولت رقمی بالغ بر 12میلیارد تومان صرف توسعه زیرساخت‌های منطقه آزاد انزلی کرده و همه اینها کاملاً حاکی از توجه ویژه دولت نهم به توسعه مناطق آزاد است.
- به‌طور مشخص نظر شما راجع به منطقه آزاد ارس چیست؟ آیا دولت برنامه‌ای برای تقویت و توسعه این منطقه دارد؟
تحول منطقه آزاد ارس مستلزم تصویب محدوده جدید است. ما توسعه منطقه آزاد ارس از 9هزار هکتار به 13هزار هکتار را پیشنهاد کردیم که به تصویب دولت رسید و اکنون در مجلس شورای اسلامی در حال پیگیری است. در این راستا با سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز به تفاهم رسیده‌ایم. سال گذشته برای توسعه زیرساخت‌های ارس 13میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شد. البته این رقم کافی نیست و توسعه زیر ساخت‌های ارس اعتبار هنگفتی می‌طلبد.
- در جایی مثل ارس، تاکنون مدیریت‌های محلی نه تنها برای توسعه منطقه آزاد همکاری نکرده‌اند بلکه در برخی موارد از موضع مخالف وارد شده اند، دولت در این مورد چه نظری دارد؟
بهتر است به عقب برنگردیم. ما دنبال این نیستیم که ببینیم چه کسی در این راستا همکاری کرده یا نکرده است. در حال حاضر مهندس رنجبر از بهترین مدیرانی است که به جد فعالیت می‌کند و من شخصاً از مدیریت ایشان بسیار راضی هستم.
- آیا منطقه آزاد ارس این توانایی را دارد که حضور ایران در اقتصاد قفقاز را فعال کند؟
اصولاً ماموریت منطقه آزاد ارس همین است. ارس باید توانایی خود را بر بازار آذربایجان و به‌خصوص نخجوان متمرکز کند. برای گسترش منطقه آزاد ارس در آذربایجان، ما تفاهمنامه مشترک با آن کشور امضا کرده‌ایم.
- با توجه به برنامه دولت امارات برای ایجاد یک منطقه آزاد تجاری مشابه دوبی در بندر پوتی واقع در دریای سیاه آیا دولت ایران برنامه‌ای دارد؟ آیا نگران نیستید پوتی به یک دوبی جدید برای فرار سرمایه‌های ایران تبدیل شود؟
ما کشوری با مزیت‌های نسبی فراوان داریم. اگر زیرساخت‌های مناطق آزاد را کامل کنیم جای هیچ نگرانی نیست. نگران نیستیم زیرا نگرانی فایده‌ای ندارد. اما باید از مزیت‌ها استفاده کنیم. البته ما اعتقاد داریم همه ملت‌ها باید اقتصادشان خوب شود. نگاه ما نگاه دینی است و اعتقاد داریم همه باید پیشرفت کنیم.
- نباید رقابت کنیم؟
رقابت یعنی تقویت توانمندی‌های خود. ما در آینده نزدیک کاری می‌کنیم که سرمایه‌گذاران در کشور ما، سرمایه‌گذاری کنند. البته در سال85 رقم بالایی در مناطق آزاد سرمایه‌گذاری شد و گردشگری هم تاکنون در مناطق آزاد رونق چشمگیری داشته، همه اینها از توسعه مناطق آزاد در آینده حکایت می‌کنند.
- از شواهد چنین بر می‌آید که حتی منطقه آزاد چابهار هم 17سال پس از تأسیس در دستیابی به اهداف مورد نظر که اساسی‌ترین آن توسعه اقتصادی محلی در استان سیستان و بلوچستان و سواحل دریای عمان بود، موفق نبوده است. علت این مسئله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
باید بگویم که خوشبختانه منطقه آزاد چابهار دارای مزایای خدادادی بسیاری است، به‌عنوان مثال این منطقه تنها بندر اقیانوسی ایران است. این منطقه استراتژیک می‌تواند یکی از شاهراه‌های ترانزیت نه فقط در شرق کشور بلکه برای کشورهای شرقی باشد. به‌عنوان مثال کشور افغانستان می‌تواند ترانزیت کالاهایش را راحت‌تر از هر منطقه‌ای در این منطقه انجام دهد. این امر حتی در مورد همسایه شمالی افغانستان یعنی تاجیکستان هم صدق می‌کند. اما دلیل اینکه تاکنون این اتفاق رخ نداده، برمی‌گردد به عدم‌شناخت این کشورها از یکدیگر. ما برای رفع این نقیصه اقدامات زیادی انجام دادیم که شاخص‌ترین آن همایش بین‌المللی چابهار، ترانزیت و توسعه محور شرق بود که با حضور وزرای راه کشورهای منطقه در چابهار برگزار شد و آنها بسیار با احداث دفتر نمایندگی در منطقه آزاد چابهار موافق بودند که البته به‌نظر من این منطقه از حداقل‌های ممکن برای این منظور بی‌بهره است.
زیرا حتماً می‌دانید که دیگر جابه‌جایی کالا به وسیله کامیون گران و زمان‌بر است درصورتی که حمل‌ونقل ریلی هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ هزینه بسیار اقتصادی است. برای رفع این معضل با رایزنی‌هایی که با دولت انجام دادیم دستورالعمل ساخت 470کیلومتر جاده ریلی به وزارت راه و ترابری ابلاغ شد. در ضمن احداث یک اسکله 100هزار تنی برای پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس پیما نیز تصویب و اعتبار لازم تخصیص داده شده است.
- ظرفیت فعلی اسکله‌های چابهار چه میزان است؟
این اسکله‌ها در حال حاضر 2میلیون تن در سال کالا را تخلیه و بارگیری می‌کنند که ما قصد داریم آن را به 6میلیون تن برسانیم.
- آقای صلاحی این مسئله جای تأمل است که چرا توجه دولت بیشتر معطوف به مناطق آزاد کیش و قشم است تا دیگر مناطق از جمله منطقه آزاد چابهار؟
اولاً باید به این نکته اشاره کنم که توجه دولت به منطقه آزاد چابهار بسیار بیشتر از پیش است. شاهد این ادعا هم اختصاص هزار میلیارد تومان اعتبار برای دو پروژه توسعه اسکله و حمل‌ونقل ریلی است ضمن اینکه کیش و قشم دارای جاذبه‌های توریستی خاص خود هستند.
- شما فکر می‌کنید توسعه حمل‌ونقل ریلی منطقه آزاد چابهار را به معنای واقعی متحول خواهد کرد ؟
شک نکنید که امروزه پایه تجارت، ترانزیت است؛ یعنی چون رقابت در تجارت رو به افزایش است اساساً کشورهایی می‌توانند در این عرصه رقابت کنند که حمل‌ونقل آنها ارزان‌تر تمام شود. یکی از راه‌های ارزان‌سازی هزینه حمل‌ونقل، استفاده از راه آهن است. مسلم بدانید اگر این اتفاق بیفتد برای تاجیکستان و افغانستان بسیار با صرفه‌تر خواهد بود که کالاهای خود را از طریق چابهار ترانزیت کنند و در نتیجه فرایند تردد و بارگیری و... منطقه سیستان و بلوچستان به لحاظ اقتصادی فعال خواهد شد. ضمن اینکه چابهار یکی از 14نقطه برجسته دنیا در زمینه ترانزیت کالاست.
- ظرفیت دریای عمان را برای فعالیت گسترده‌تر اقتصادی ایران در چه حد ارزیابی می‌کنید؟ چرا ایران حتی برخلاف کشوری مثل عمان تاکنون نتوانسته از ظرفیت‌های این دریا و اقیانوس هند استفاده لازم را ببرد؟
دریای عمان به‌دلیل اتصال به اقیانوس هند و همجواری با کشورهای سریلانکا و شبه قاره هند که 4/1میلیارد نفر جمعیت دنیا را در خود جای داده‌اند و از ظرفیت بسیاربالایی برخوردار است. با این رویکرد ما برای گسترش فعالیت اقتصادی ایران در این دریا، اقدامات اساسی انجام داده‌ایم از جمله اینکه ضمن اعزام مسئولان منطقه آزاد چابهار به کشور عمان، شخصاً با معاونین وزرای عمان ملاقات کردم که این ملاقات دستاوردهای مثبتی داشت. اما اینکه چرا کشور عمان از ظرفیت دریای عمان نهایت استفاده را کرده، بر می‌گردد به موقعیت مکانی این کشور و راه‌هایی که در اختیار دارد. البته ما نیز مسیرهای دیگری داریم که قابل تعمق و بهره‌برداری است.
- در یک کلام علت عدم‌توسعه مناطق آزاد را با وجود برنامه‌ریزی‌ها چه می‌دانید؟
مناطق آزاد با اهدافی خاص تشکیل می‌شوند و توسعه می‌یابند که در حال پیگیری آنها هستیم. اما علت روند کند توسعه در این مناطق، به توجه بیشتر به واردات و بی‌توجهی کافی به سرمایه‌گذاری و تولید در گذشته بر می‌گردد. نبود راه‌های ارتباطی مناسب، نیز یکی از موانع جدی گسترش فعالیت‌های اقتصادی در مناطق آزاد است.
